Przedmiotowe środki dowodowe a ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze

Od dnia 28 czerwca 2025 roku obowiązuje ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze (UZS), która stawia przedsiębiorcom określone wymagania związane z dostępnością określonych produktów i usług. Dotyczy to produktów i usług w zasadzie przeznaczonych dla konsumentów – osób niepełnosprawnych, a nawet w szerszym zakresie – osób ze szczególnymi potrzebami.

Pojawienie się przepisów UZS jest nieprzypadkowe, albowiem stanowi konsekwencję implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług (EAA), które powinny znaleźć się (i obowiązywać) w krajowych porządkach prawnych najpóźniej do dnia 28 czerwca 2025 roku. Polski ustawodawca terminowo wywiązał się z tego zadania. Celem transpozycji przepisów EAA jest zlikwidowanie barier dostępności najbardziej powszechnych produktów związanych z nowoczesnymi technologiami oraz usług. Regulacje oddziałują na dwa wymiary, a mianowicie społeczny i gospodarczy. Pierwszy z nich ma przyczynić się do rozszerzania zasięgu przyjaznego miejsca do życia w ramach Unii Europejskiej, niezależnie od trwałych, czy tylko czasowych ograniczeń funkcjonalnych osób fizycznych. Likwidacja barier w wymiarze społecznym ma umożliwić osobom niepełnosprawnym lub osobom ze szczególnymi potrzebami codzienne, normalne funkcjonowanie bez udziału (pomocy) osób trzecich. Ma to wzmacniać samodzielność tych osób. Z kolei wymiar gospodarczy regulacji ma na celu usuwanie barier generujących koszty wejścia lub prowadzenia handlu transgranicznego przez podmioty gospodarcze, szczególnie  z obszaru mikro, małych i średnich przedsiębiorców.

Warto wspomnieć, że obowiązki wynikające z UZS kierowane są wprost do podmiotów gospodarczych, czyli w przypadku produktów – do producentów, upoważnionych przedstawicieli, importerów i dystrybutorów, a w przypadku usług – do usługodawców.

Produkty i usługi

Przepisy UZS stosuje się do poniższych produktów:

1) konsumenckich systemów sprzętu komputerowego ogólnego przeznaczenia i ich systemów operacyjnych,

2) terminali:

a) płatniczych, będących urządzeniami, których głównym przeznaczeniem jest umożliwianie dokonywania płatności z użyciem instrumentów płatniczych w rozumieniu art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych w fizycznym punkcie sprzedaży,

b) samoobsługowych przeznaczonych do oferowania lub świadczenia usług objętych ustawą:

– bankomatów i wpłatomatów,

– automatów biletowych,

– urządzeń do odprawy,

– interaktywnych terminali przeznaczonych do udzielania informacji, z wyjątkiem terminali instalowanych jako zintegrowane części pojazdów samochodowych, statków powietrznych, statków wodnych i taboru kolejowego,

3) konsumenckich urządzeń końcowych z interaktywnymi zdolnościami obliczeniowymi wykorzystywanych do oferowania lub świadczenia usług:

a) telekomunikacyjnych,

b) dostępu do audiowizualnych usług medialnych,

4) czytników książek elektronicznych.

Przepisy UZS stosuje się do oferowanych i świadczonych usług, takich jak:

1) telekomunikacyjnych, z wyjątkiem usług transmisji wykorzystywanych do oferowania lub świadczenia usług komunikacji maszyna – maszyna,

2) dostępu do audiowizualnych usług medialnych,

3) towarzyszących usługom autobusowego i autokarowego transportu pasażerskiego, usługom wodnego transportu pasażerskiego oraz usługom lotniczego i kolejowego transportu pasażerskiego w zakresie:

a) stron internetowych,

b) usług oferowanych lub świadczonych za pomocą urządzeń mobilnych, w tym aplikacji mobilnych,

c) biletów elektronicznych i usług elektronicznych systemów sprzedaży biletów,

d) dostarczania informacji związanych z tymi usługami, w tym informacji o podróży w czasie rzeczywistym, przy czym w odniesieniu do dostarczania tych informacji za pośrednictwem ekranów informacyjnych obowiązek ten dotyczy wyłącznie interaktywnych ekranów znajdujących się na terytorium Unii Europejskiej,

e) dostarczania informacji za pomocą przeznaczonych do tego interaktywnych terminali samoobsługowych znajdujących się na terytorium Unii Europejskiej, z wyjątkiem terminali instalowanych jako zintegrowane części pojazdów samochodowych, statków powietrznych, statków wodnych i taboru kolejowego,

4) bankowości detalicznej,

5) rozpowszechniania książek elektronicznych,

6) handlu elektronicznego.

W artykule mojego autorstwa pt.: Prospołeczny element opisu przedmiotu zamówienia po wejściu w życie ustawy z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze opublikowanym na łamach Monitora Zamówień Publicznych (czerwiec-lipiec 3/2025 (227)) wyjaśniałem wpływ przepisów UZP na konstrukcję opisu przedmiotu zamówienia. Odsyłam Czytelnika do tekstu artykułu, zaś w obecnym nie ma potrzeby powtarzać pewnych problemów tam poruszanych. Niemniej jednak warto skierować uwagę na brzmienie przepisu z art. 3 ust. 3 UZS, który uchodzi za kluczowy z perspektywy każdych rozważań w kontekście przepisów ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (ustawa Pzp). Przepis ten brzmi następująco: Wymagania dostępności produktów i usług określone w ustawie są wymaganiami w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych lub projektowania z przeznaczeniem dla wszystkich użytkowników, o których mowa w przepisach ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1605 i 1720), w odniesieniu do produktów i usług. Przepis ten jest bezpośrednim odesłaniem do regulacji z art. 100 ust. 1 ustawy Pzp.

Opis przedmiotu zamówienia wzbogacony o element prospołeczny wynikający z przepisów UZS, ma bezpośrednie przełożenie na możliwość żądania od wykonawcy złożenia wraz z ofertą przedmiotowych środków dowodowych. Dla porządku przypomnieć warto, że przez przedmiotowe środki dowodowe należy rozumieć środki służące potwierdzeniu zgodności oferowanych dostaw, usług lub robót budowlanych z wymaganiami, cechami lub kryteriami określonymi w opisie przedmiotu zamówienia lub opisie kryteriów oceny ofert, lub wymaganiami związanymi z realizacją zamówienia (art. 7 pkt 20 ustawy Pzp). Istota przedmiotowych środków dowodowych została opisana w przepisach art. 104-107 ustawy Pzp i będą to w zasadzie dokumenty.

Przedmiotowe środki dowodowe stanowią kwalifikowaną formę potwierdzenia (oświadczenia) wykonawcy o zgodności własnego świadczenia z wymaganiami zamawiającego. A zatem, w pewnych zamówieniach o szczególnym charakterze – według uznania zamawiającego, wykonawca obowiązany jest wzmocnić (udowodnić) swoje oświadczenie znajdujące się w treści oferty poprzez złożenie dokumentu o określonej treści (wyrok KIO z dnia 22 lutego 2023 roku, KIO 350/23). Do tego właśnie służą przedmiotowe środki dowodowe.

Zamawiający może żądać od wykonawcy złożenia etykiety, czyli dokumentu potwierdzającego, że obiekt budowlany, produkt, usługa, proces lub procedura spełniają wymagania konieczne do uzyskania etykiety. Zamawiający może wymagać złożenia certyfikatu, który ma na celu potwierdzenie zgodności oferowanych robót budowlanych, dostaw lub usług z wymaganiami, cechami lub kryteriami określonymi w opisie przedmiotu zamówienia lub kryteriami oceny ofert, lub wymaganiami związanymi z realizacją zamówienia. Certyfikat jest dokumentem wydawanym przez jednostkę oceniającą zgodność lub sprawozdania z badań przeprowadzonych przez tę jednostkę w rozumieniu art. 105 ust. 2 ustawy Pzp. A nadto zamawiający może żądać innych, niż powyższe, równoważne przedmiotowe środki dowodowe. Poza tym, że przedmiotowe środki dowodowe muszą być zgodne z zasadami ogólnymi ustawy Pzp (zasady uczciwej konkurencji, równego traktowania wykonawców, proporcjonalności), istnieje tutaj dowolność w ich żądaniu i określaniu. Ważną informacją jest to, że przepisy ustawy Pzp nie zawierają zamkniętego katalogu przedmiotowych środków dowodowych, o czym świadczy choćby brzmienie art. 106 ustawy Pzp (czyli inne przedmiotowe środki dowodowe). Oznacza to, że mogą to być wszelkie dokumenty spełniające wymogi stawiane przepisami ustawy Pzp i zamawianego.

Oczekiwania zamawiającego muszą znaleźć swój wyraz w treści opisu przedmiotu zamówienia, opisie kryteriów oceny ofert (tzw. punktacja ofert), czy w wymaganiach związanych z realizacją zamówienia. Informacja o przedmiotowych środkach dowodowych jest elementem konstrukcyjnym Specyfikacji Warunków Zamówienia (art. 134 ust. 1 pkt 5 ustawy Pzp).

W przepisach od art. 7 do art. 22 UZS przewidziano szereg konkretnych wymagań stawianych wyżej wymienionym produktom i usługom. Przepisy od art. 7 do art. 9 odnoszą się do wymagań informacyjnych i dostępności produktów; art. 10 – art. 12 dotyczą produktów wykorzystywanych do oferowania lub świadczenia usług, art. 13 – 18 określają wymogi dostępności usług; art. 19 wskazuje na kryterium funkcjonalne produktów lub usług; art. 20 – normy zharmonizowane, o których mowa w art. 2 ust. 1 lit. c rozporządzenia UE nr 1025/2012) i specyfikacje techniczne (art. 2 pkt 2 rozporządzenia UE nr 1025/2012); art. 21 opisuje ocenę zasadniczej zmiany właściwości produktu lub usługi oraz zasady nieproporcjonalnego obciążenia, o którym mowa w EAA, co jednak nie będzie wywierało większego wpływu na konstrukcję OPZ, aż wreszcie art. 22 regulujący wymagania stawiane usługom wspierającym produkt lub usługę (J. Badura, Prospołeczny element opisu przedmiotu zamówienia po wejściu w życie ustawy z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze, MZP (3/2025), Poznań 2025).

Biorąc pod uwagę szczególny, bo prospołeczny charakter przedmiotu zamówienia na roboty budowlane, dostawy lub usługi pożądanym jest, aby zgodność z wymaganiami zamawiającego w zakresie, w jakim stanowią wyżej wymienione przepisy UZS została wzmocniona poprzez żądanie od wykonawcy określonych przedmiotowych środków dowodowych. Do takich mogą służyć dwa podstawowe dokumenty, tj. etykieta lub certyfikat. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby zamawiający wymagał inny przedmiotowy środek dowodowy w rozumieniu przepisu z art. 106 ustawy Pzp (katalog otwarty). Jako przykład mogą posłużyć katalogi, foldery, ulotki, prospekty, odpisy, dokumentacje techniczne, atesty, zaświadczenia, poświadczenia podmiotów trzecich i wiele innych. Orzecznictwo KIO, co prawda dopuszcza żądanie oświadczenia własnego wykonawcy traktując go jako przedmiotowy środek dowodowy (wyrok KIO z dnia 28 lipca 2021 r., KIO 1928/21), jednak autor nie podziela tego poglądu uznając go jako dublowanie się, i wzajemne konsumowanie oświadczeń składanych przez wykonawcę na etapie składania ofert (w treści oferty). Żądanie od wykonawcy oświadczenia własnego nie dość, że nie spełni swej podstawowej funkcji, tj. nie zabezpieczy w wyższym stopniu interesu publicznego w wykonaniu przedmiotu zamówienia, to żądanie takiego oświadczenia, jako odrębnego dokumentu ogranicza się tylko do zastawienia na wykonawcę „pułapki” w przypadku niezłożenia z ofertą omawianego oświadczenia (z pewnym wyjątkiem, sankcja w postaci odrzucenia oferty na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 2 lit c ustawy Pzp).

Podsumowując, żądanie od wykonawcy złożenia z ofertą przedmiotowych środków dowodowych w istocie chroni interes zamawiającego wyrażający się w tym, że wybrany wykonawca zobowiązany będzie wykazać zgodność świadczenia z określonymi parametrami zamówienia już na etapie składania ofert. W innym zaś przypadku zgodność będzie oceniana dopiero w toku wykonania umowy, tj. po zakończeniu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego (art. 7 pkt 18 ustawy Pzp). Nie trzeba nawet zaznaczać, że może być to już za późno, by uniknąć sporu z wybranym wykonawcą. To rozwiązanie jest również korzystne z perspektywy wykonawcy biorącego udział w postępowaniu. Już bowiem na etapie przygotowania oferty będzie musiał skompletować wymagane przedmiotowe środki dowodowe, co tylko wzmocni jego czujność i skrupulatność przy wycenie rodzaju i zakresu zamówienia.